...::: IMPERIUM ROMANUM :::...

Magnecjusz Antonius

Początki dominatu

Gruntowną reformę państwa przeprowadził w 293 r. Dioklecjan (284-305), dążąc do odciążenia administracji przez jej decentralizację. Dioklecjan i wyniesiony do godności współcesarza Maksymian (286) mianowali Galeriusza i Konstancjusza Chlorusa swymi następcami (Caesares). Tym samym powstał system tetrarchii. Dioklecjan otrzymał Wschód ze stolicą w Nikomedii, Maksymian Italię i Afrykę (stolica w Mediolanie), Konstancjusz Hiszpanię, Galię i Brytanię (stolica w Trewirze i Yorku), a Galeriusz Ilirię, Macedonię i Grecję (Sirmium). Po 20 latach cesarze (Augusti) mieli przekazać władzę swym następcom (Caesares), którzy z kolei ustanowiliby swoich współrządców (Apparitores). W 305 r., zgodnie z tą zasadą, nastąpiła abdykacja Dioklecjana i Maksymiana.

W 297 r. nastąpił podział imperium na 12 okręgów administracyjnych (diecezje) pod zarządem wikariuszy i na 101 prowincji. Państwo przekształciło się w monarchię absolutną. Ustrój ten nazywany jest dominatem. Cesarz-bóg występował w stroju królewskim i w koronie. Obywatele stali się jego poddanymi (subiecti), którymi mógł on dysponować. Chłopi zostali przywiązani do ziemi (kolonat), a dla zaopatrzenia wojska powstały przymusowe korporacje rzemieślnicze. W 301 r. zostały też wprowadzone urzędowe ceny maksymalne w celu powstrzymania inflacji. Powstania wewnątrz imperium zostały stłumione, granice zabezpieczone, a władanie Rzymu na Wschodzie - rozszerzone.

Konstantyn Wielki. Ugruntowanie dominatu

Po zakończeniu I tetrarchii nowi cesarze, Galeriusz i Konstancjusz, mianowali kolejnych cezarów: Sewerusa i Maksiminusa Daję. System tetrarchii upadł jednak z powodu niezależnej polityki dynastycznej prowadzonej przez poszczególnych władców (Konstantyna, syn Konstancjusza w Yorku, Maksencjusza, syn Maksimynusa w Rzymie). W 308 r. doszło do spotkania cesarzy w Carnuntum, Licyniusz został wówczas mianowany cesarzem Zachodu, natomiast Dioklecjan odmówił przyjęcia godności cesarskiej. W 312 r. Maksencjusz poniósł klęskę przy Moście Mulwijskim. Tym samym zwycięski Konstantyn stał się władcą Zachodu. Jego rywal Licyniusz w 313 r. pokonał natomiast Maksyminusa Daję w bitwie pod Adrianopolem.

Zwycięstwa Konstantyna Wielkiego (324-337) nad Licyniuszem pod Adrianopolem (324) i Chrysopolis, sprawiły że staje się on jedynym władcą imperium (Totius orbis imperator). 11 V 330 r. Bizancjum, po przemianowaniu na Konstantynopol, stało się chrześcijańską stolicą cesarstwa (Drugi Rzym) w świadomej opozycji do pogańskiego Rzymu. Ugruntowany został dominat, a reformy Dioklecjana kontynuowane i rozszerzone. Sztywny ceremoniał dworski (złote szaty, diadem, padanie na twarz) podkreślać miał podobieństwo cesarza do boga. Cesarzowi podlegała teraz armia z dowódcami (magistri militum) na czele, prefektowie czterech części imperium, rada cesarska (sacrum consistorium) oraz prefekci (prefectus urbi) Rzymu i Konstantynopola.

Armia została powiększona do 75 legionów (900 000 ludzi) i składała się z wojsk polowych (comitatenses), granicznych (limitanei) i gwardii cesarskiej (candidati). Ochronę granic imperium uzupełniali również "sprzymierzeńcy" (foederati). Nastąpił podział kraju na 4 prefektury - Wschód (Konstantynopol), Illyricum (Sirmium), Italia (Mediolan) i Gallia (Trewir), 14 diecezji i 117 prowincji. Ostatecznego kształtu nabrała rada cesarska, składająca się z następujących ministrów (comites): "zwierzchnika urzędu", czyli kanclerza (magister officiorum), "zwierzchnika świętego pałacu" (questor sacri palatii), "naczelnika świętej sypialni" (praepositus sacri cubiculi), ministra finansów (comes sacrarum largitionum) i ministra skarbu (comes rerum privatarum). Radzie podlegała kancelaria i urzędnicy dworscy. Cesarza chroniło dwóch dowódców straży pałacowej (konnej i pieszej). Senaty Rzymu i Konstantynopola przekształcone zostały w rady miejskie. Został wprowadzony podatek pogłówny i gruntowy oraz przymus dziedziczenia zawodu. Decydujące znaczenie dla przemian ustrojowych miało rozdzielenie władzy cywilnej i wojskowej, a tym samym odejście od tysiącletniej tradycji rzymskiej.

W 337 r. umarł Konstantyn przyjąwszy na łożu śmierci chrześcijaństwa. Z konfliktów pomiędzy jego synami o następstwo tronu zwycięsko wyszedł, po śmierci brata, Konstancjusz II i to on został jedynym władcą imperium.

[Na podstawie Wirtualnego Wszechświata - [link widoczny dla zalogowanych] ]